Executieve functies zijn een aantal neurologische processen in de hersenen die samenwerken bij het leiden en coördineren van onze inspanningen om een doel te bereiken. Ze hebben veel invloed op het leren. Onder de ‘executieve functies’ wordt in de literatuur het volgende verstaan: “De term executieve functies is een containerbegrip voor de mentale processen die een superviserende rol hebben bij het denken en het gedrag. Ze omvatten een aantal functies met een neurologische basis, die samenwerken bij het leiden en coördineren van onze inspanningen om een doel te bereiken” (Cooper-Khan & Foster, 2014, p. 23). Anders gezegd is dit het vermogen om te plannen, een strategie te bedenken, effectief te reageren op veranderingen, etc. De executieve functies regelen bijvoorbeeld het starten met een taak en het vasthouden van aandacht. Het kan worden vergeleken met de taken van een ondernemer van een groot bedrijf. In de literatuur wordt onderscheid gemaakt tussen de volgende executieve functies (Dawson & Guare, 2009): • Respons-inhibitie: Het vermogen om na te denken voordat je iets doet. • Werkgeheugen: De vaardigheid om informatie in het geheugen te houden bij het uitvoeren van complexe taken. • Emotieregulatie: Het vermogen om emoties te reguleren om taken te voltooien of gedrag te controleren. • Flexibiliteit: De vaardigheid om je aan te passen aan veranderende omstandigheden. • Volgehouden aandacht: De vaardigheid om aandacht te blijven schenken aan een situatie of taak. • Taakinitiatie: Het vermogen om op tijd en op een efficiënte manier aan een taak te beginnen. • Planning/prioritisering: De vaardigheid om bij een planning hoofd- en bijzaken te onderscheiden. • Organisatie: Het vermogen om op de hoogte te blijven van informatie of benodigde materialen en overzicht te behouden. • Timemanagement: De vaardigheid om in te schatten hoe je je tijd het beste kunt verdelen om bijvoorbeeld een deadline te halen. • Doelgericht gedrag: Het vermogen om een doel te formuleren en dat te realiseren ondanks tegengestelde belangen. • Metacognitie: Het vermogen tot zelfmonitoring en zelfevaluatie. Executieve functies verschillen per persoon. Veel studenten die in het onderwijs ‘boven zichzelf uitstijgen’ hebben relatief sterke executieve functies. Uit verschillende meta-analyses blijkt dat het werken aan losse executieve functies nauwelijks aantoonbare positieve invloed heeft op de leerprestaties. Het werken aan losse executieve functies wordt namelijk niet zichtbaar bij daaraan verbonden vaardigheden als academische en sociale vaardigheden. Wel heeft het effect om aan meerdere executieve functies tegelijkertijd te werken: “So maybe you can’t train ‘executive functions’, but you can train an executive function” (Kassai, et al. 2019).
Kassai, R., Futo, J., Demetrovics, Z., & Takacs, Z. K. (2019). A meta-analysis of the experimental evidence on the near- and far-transfer effects among children’s executive function skills. Psychological Bulletin, 145(2), 165–188. doi:10.1037/bul0000180